Vidalı hava kompresörleri atmosferdeki havayı yüksek basınç altında sıkıştıran cihazlardır.
Bu sıkıştırma esnasında havanın içinde bulunan gazlar,sıkışmanın etkisiyle ısı açığa çıkarırlar.
Bu sebeple kompresörler çalışırken basıncı ve sıkıştırma işini yapan vida grubu diye tabir ettiğimiz
dişliler açığa çıkan ısıyla temas halinde olduğu için, oluşan ısı transferi sebebiyle ısınırlar ve
kompresöre konulan yağ vida grubu içerisine atmosferden gelen hava ile gelerek burada hem
vida grubu üzerindeki ısı yükünü azaltır hemde yağlamayı sağlayarak rulman, keçe vs. gibi
parçaların yıpranmasını azaltır.
Kısaca ifade etmek gerekirse, kompresörler çok soğuk havalarda ve uzun süre çalıştırılmadığı
zamanlarda devreye alınırken birdenbire alevlenip seperatör diye tabir edilen ve basınçlı hava
içerisindeki yağı ayırarak kompresör yağlama sistemine geri dönüşümünü sağlayan, filtre içerinden
tutuşmaya başlar. Bu yangın sonucunda genellikle seperatör, minimum basınç valfi, hava ve yağ
soğutucusu radyatörün hava kısmı veya tamamı zarar görür.
Kompresör yanmaları ile ilgili makalemizi detaylandırmadan önce kompresör üzerindeki
ekipmanları tanıyalım:
1 - Hava Filtresi
2 - Vida Grubu
3 - Yağ Tankı ve Yağ
4 - Seperatör filtresi (yağ-hava ayırıcı)
5 - Minimum Basınç Valfi
6 - Yağ Filtresi
7 - Termostatik Valf
8 - Yağ Soğutucu Radyatör
9 - Hava Soğutucu Radyatör
10- Skavenç (yağ geri dönüş) Hattı
1 - Hava Filtresi : Kompresörün Atmosferden emdiği havayı filtreler ve toz gib yabancı maddelerin vida grubuna girmesini engeller. Genellikle 15 mikron civarında filtreleme hassasiyeti tercih edilir. Üreticiler tasarımlarına göre daha hassas ya da daha az hassas filtreler tercih edebilmektedir.
2 - Vida Grubu: asimetrik iki adet dişliden oluşur ön ve arka kısımda merkezlemeyi ve iki dişli arasındaki hassasiyeti ayarlayan ve sabitleyen rulmanlar bulunur. Vida gruplarının tek dönüş yönü vardır ve ancak doğru dönüş yönünde hava üretirler. Aksi yönde döndürüldüğünde genellikle dişlilerin yapısı zarar görmektedir.
3 - Yağ tankı : sistemin ihtiyacı olan soğutma yağına depo görevi yapan basınçlı bir kaptır ve içerisinde kompresörün hava basıncı kadar basınç vardır. Sıradan bir tank gibi görünse de her üretici son derece titiz mühendislik tasarımlarıyla yağ tankının içinde yağın çeşitli şekilde sirkülasyonu sağlanarak havadan ayrılmasını ve seperatör filtresine giden yağ oranını azaltmak için çalışmaktadır.
4 - Seperatör : Vidalı kompresör sisteminde dolaşan yağı, üretilen basınçlı havadan ayıran özel bir filtredir. çok hassas bir kağıda sahip olup 3 mikron süzme hassasiyetine sahiptir. Basınçlı Hava bu filtreden geçerek yağdan ayrılır ve yağ yağ tankının içinde kalır. süzülen havanın içinde kalan az miktardaki yağ ise seperatörün alt kısmındaki çanakta birikerek skavenç hattı dediğimiz bağlantı sayesinde vida grubuna geri döndürülür.
5 - Minimum Basınç Valfi : Adından da anlaşılacağı gibi kompresör ilk çalıştığında veya boşta çalışırken yağ tankı ve kompresör sistemi içerisinde vida grubunun yağlamasını devam ettirmek için belli bir basınç kalması gerekir. Bu basınç minimum 4 bar'dır(kg/cm2) Minimum basınç valfi kompresör ilk çalışmaya başladığında üretilen havanın 4 bar basınca gelene kadar sisteme verilmesini engeller ve basınç 4 bar değerine ulaştığında açılarak üretilen havayı sisteme verir. Aynı zamanda çekvalf görevi gören bu valf hava tankındaki havanın kompresör sistemine geri gelmesini de engeller.
6 - Yağ filtresi : Yağ filtresi kompresör sisteminde dolaşan yağın içinde oluşan tortu ve korozyon vs. atıkları temizler ve bu atıkların çok hassas olan vida grubuna girmesini engeller.
7 - Termostatik Valf : Termostatik valf kompresörler için hayati önem taşıyan bir parçadır. Kompresör ilk çalışmaya başladığında yağ tankındaki yağı vida grubuna direk olarak göndererek vida grubunun yağsız çalışmasını engeller. Genellikle 70 C 80 ve 85 C lik termostatik valfler kompresörlerde yaygın bilinir. Kompresör yağ sıcaklığı 70 C'ye ulaştığında içinde bulunan thermocouple (ısılikilisi) sayesinde yavaş yavaş açarak yağın soğutma radyatörüne verilmesini sağlar böylece kompresörün iç sıcaklık dengesi sağlanmış olur.
8 - Yağ Soğutucu Radyatör : Kompresör sistemindeki yağı soğutur ve sistemin belirli bir sıcaklık değerinde kalmasını sağlar. Kompresör üreticileri genellikle daha dayanıklı ve ısı iletme özelliği iyi olduğundan aliminyum radyatör kullanır.
9 - Hava soğutucu radyatör : Kompresörden çıkan basınçlı havayı soğutarak hava tankına daha soğuk olarak depolanmasını sağlar.
10 - Skavenç (geri dönüş hattı): Yağ seperatörü içinde biriken az miktardaki yağın vida grubuna geri emilmesini sağlar. Bu hat üzerinde genellikle bir çekvalf kullanılır. Bu çekvalf kompresör durduğunda vida grubunun seperatör içerisine yağ basmasını engeller.
Şimdi Asıl konumuz olan yanma olayına geri dönelim
Yanma Olayları oluş nedenine göre 2 gruba ayrılır.
A- Elektriksel Yanma
B- Yağ veya Yağsızlık nedeniyle yanma
A- Elektriksel Yanma:
a- Statik Elektrikten Kaynaklanan Kompresör Yanmaları:
Vidalı kompresörler devreye alınmadan önce çok iyi topraklaması yapılması gereken bir cihazdır. Çünkü seperatör filtresi basınçlı havayı yağdan ayırırken, üzerinden geçen hava bu filtre üzerinde statik elektrik yükü oluşturur. Bu elektrik yükü binlerce volt olabilir ve statik olduğu için canlılara zarar vermez. Ancak sistemdeki topraklamaya bağlanmayan kompresör bu sebeple yanabilir. Kompresör içerisindeki oluşan yüksek basınç, ve basınç altındaki atmosferik hava içerisindeki oksijen bunu tetikler. Statik elektriğe bağlı ufacık bir kıvılcım pulverize haline gelmiş yağ ile birleşerek zaten kağıt olan seperatör filtresinin yanmasına ve seperatörden hava soğutucuya doğru giden havanın da içindeki oksijen sayesinde bu bölgeye kadar alevlenmesine neden olur. Sonuçta bir patlama ve kompresör ekipmanları üzerinde büyük hasarlar meydana gelir. Bu gibi yangınların önüne geçmenin en kolay yolu kompresöre ait başka hiçbir cihaza bağlı olmayan bir topraklama hattıdır. Toprak araziye gömülecek 1-2 metre boyunda izolesiz bir bakır bara ve bu hattın kompresöre bağlantısı kompresörün statik elektrik yüzünden yanmasını engeller.
b- Elektrik Kontağına Bağlı Yangınlar:
Kompresörler genellikle çok ağır şartlarda ve periyodik kontrol,bakımları muntazam yapılmayan hep ihmal edilen cihazlar olduğundan bu tarz yangınlar da çok sık karşılaşılan durumlardır. Kompresörün elektrik motorunun bağlantıları, şebeke ile yıldız-üçgen bağlantısı arasında bulunan kalın güç kabloları bağlantıları genellikle bu tarz yangınlara sebep olmaktadır. Bu kablolar sürekli yüksek amperde akım taşıdıklarından zamanla katılaşmakta ve dışındaki izoleler deforme olarak açık havayla temas ettiğinden oksitlenmektedir. Bu sebeple kablonun belirli bir kısmı elektriği iyi iletemediğinden iletken olan kısmının üzerine düşen birim amper miktarı artmakta ve kompresör daha fazla akım çekerek bu kablonun ısınmasına ve tutuşmasına sebep olmaktadır. Bu sebeple kompresör üzerinde bulunan kalın güç kabloları sürekli olarak gözle kontrol edilmeli ve izolesi deforme olan veya oksitlenmiş kablolar kesinlikle değiştirilmelidir! Ayrıca Bu bağlantılar periyodik olarak sıkılmalıdır. Kompresör üzerindeki titreşim sıkılan civataların gevşemesinde neden olabilmektedir.
B - Yağ ve Yağsızlık Nedeniyle Yanma:
a- Kalitesiz Yağ Kullanımına Bağlı Yangınlar:
Vidalı kompresör sistemleri yüksek basınç altında ve yüksek sıcaklıklarda çalıştığından kullanılan yağın niteliği çok önemlidir. Yağların teknik özellik bölümlerinde "tutuşma sıcaklığı veya alevlenme derecesi,flashpoint" gibi tabirler yazar ve bunlar yağ markasına göre az önce belirttiğimiz gibi değişik isimlerle ifade edilir. Bu terim çok önemli olup, kompresörün yüksek basınç altında alevlenmesine neden olabilir. Bu yüzden kompresörde kullanacağınız yağın tutuşma sıcaklığının çok yüksek olmasına dikkat ediniz. Yağı markasına veya ucuz olmasına aldanarak uygun olmayan bir yağ kullanmayınız. Peki tutuşma sıcaklığı kaç C olmalıdır? genellikle yağ tenekeleri üzerindeki teknik spektlerde 200 C 215 C 225 C gibi değerler okunur. Örnek vermek gerekirse biz firma olarak 225 C tutuşma sıcaklığı olan bir yağ kullanıyoruz. Tabiki ne kadar yüksek tutuşma sıcaklığı olursa daha emniyetli olmaktadır.
Yağ nasıl Tutuşur? Kompresörde yangın nasıl oluşur?
Bu tarz yangınlar özellikle büyük kapasiteli kompresörlerde görülür örnek verecek olursak 75 kW ve üzeri kompresörler doğru yağ kullanılmadığı takdirde bu tarz yangınlara çok açıktır. Eğer kompresörünüzde termostatik valf yoksa bu durum daha küçük ölçekli kompresörler de de görülebilir.
Vidalı Kompresöre kullanılan Uygun yağ ve Yağ Numarası nedir?
Vidalı Kompresörlerde Kullanılan mineral yağ numaraları ISO VG 46 ve ISO VG 68'dir. Bu Yağlar vidalı hava kompresörlerinde kullanılabilir. Vida ile çalışan diğer makinalar için geçerli değildir. (vidalı soğutma kompresörleri vs.)
Hangi Marka Yağ Kullanmalıyım?
Yukarıda belirttiğimiz detayları da dikkate alarak Bilinen markaları tercih etmek gerekir. Bizim tavsiye ettiğimiz yağlar Mobil Rarus serisi, Shell Corena ( Bulunmadığı durumlarda Tellus)
b- Yağsızlık Nedeniyle Oluşan Yanma:
Bu tarz yanmaların ana sebebi kompresör üzerinde olması gereken termostatik valf eksikliğidir. Çünkü termostatik valf bağlanmamış kompresörlerin vida grupları çok soğuk havalarda ya da yağ soğutucuları tıkalı olduğu durumlarda yağsız kalarak hasar görür bununla birlikte aniden açığa çıkan yüksek ısı kompresör sisteminde yağ ile dolaşan oksijenin birden parlamasına ve yangına neden olur
| 
